Baxtiyar Genjemuratov (1959)
1959-jılı 11-mayda Taxtakópir rayonında tuwılǵan. 1976-jılı orta mektepti tamamlap, rayonlıq gazetada isleydi.1978-80-jılları áskeriy xızmette boladı.Ol 1980-jılı Nókis mámleketlik universitetiniń filologiya fakultetine oqıwǵa kiredi hám «Nókis universiteti» gazetasınıń juwaplı xatkeri bolıp isleydi.1985-jılı universitetti pitkerip, 1993-jılǵa shekem«Ámiwdárya» jurnalında ádebiy sın hám mádeniyat bóliminiń baslıǵı, juwaplı xatkeri,
Qaraqalpaqstan Jazıwshılar awqamında poeziya boyınsha másláhátshi,baslıqtıń orınbasarı,juwaplı xatker lawazımlarında isleydi.1993-jılları Berdaq atındaǵı qaraqalpaq mámleketlik universitetiniń aspiranturasında oqıydı hám 1996-jılı «Ájiniyaz lirikasınıń poetikası» degen temada kandidatlıq dissertaciyasın qorǵaydı. B. Genjemuratov 1996—2006-jıllar aralıǵında filologiya fakultetinde oqıtıwshı, kafedra baslıǵı, jurnalistika bóliminiń baslıǵı, Berdaq atındaǵı milliy muzeyinde tariyx hám arxeologiya bóliminiń baslıǵı lawazımlarında isleydı. 2006-jıldan kafedra docenti bolıp islep atır. Genjemuratov «Áptaptıń ómiri» (1987), «Saratan» (1990), «Oq qadalǵan ay» (1997), bir tomlıq «Saylandı shıgarmaları» (2012) qosıqlar hám poemalar toplamları qaraqalpaq tilinde, «Ukuzdaryo bitiklari» (2006) qosıqlar hám poemalar toplamı
1
ózbek tilinde baspadan shıqtı.
Shayırdıń «Mode xan sózi yaki Chin jipegindegi bitik», «Qar Aq Alp Aq» poemaları ózbek tilinde, «Ukuzdaryo bitiklari»
(2006) atamada óz aldına kitap bolıp qaytadan basıldı. Onıń
bir dúrkin qosıqları Túrk sheriyatı antalogiyası» (Ankara, 2006) hám «XX asr o‘zbek sheriyati antalogiya» sına (Tashkent, 2007) kirgizilgen. Shayır Batıs hám Shıǵıs klassikleriniń qosıqların qaraqalpaq tiline awdarıp, «Lirika» degen at penen 1992-jılı baspadan shıǵardı. Shayırdıń bir qatar qosıqları qazaq, rus hám francuz tillerinde járiyalanǵan. Ol belgili tariyxshılar A.Yu.Yakubovskiy hám B.D.Grekovtıń «Altın Orda hám onıń
qulawı» degen kólemli fundamental miynetin qaraqalpaq tiline
awdardı. B.Genjemuratovtıń «Ájiniyaz lirikasınıń poetikası»
(1997) degen monografiyası baspadan shıqtı. Ol Qaraqalpaqstan Jaslar awqamı sıylıǵınıń (1991) hám Ózbekstan Jazıwshılar aw
qamı sıylıǵınıń (2001) laureatı. 2006-jılı «Shuhrat» medalı me-
nen, eń jaqsı qosıqları ushın Xorezm Mamun akademiyası, Óz-bekstan Jazıwshılar awqamı hám Xorezm wálayatı hákimligi
tárepinen sıylıqlandı. B. Genjemuratov 2007-jılı Qazaqstan qa-
lasınıń Aqtaw qalasında ótkerilgen shayırlar tańlawınıń laureatı
boldı. 2017-jılı «Ózbekstan Respublikasına miyneti sińgen má- deniyat xızmetkeri» ataǵına miyassar boldı.
2
Tay qulınday tebisken
Tay qulınday tebisken,
Talasıp emshek emisken…
Nuw payǵambardan qalǵan jurt,
Jeti jáhándi alǵan jurt.
Ógiz dáryanıń shaqında,
Jeti qaraqshıday janǵan jurt,
Awzı bir-altaw, tórtew túwel:
altı aǵa, tórt-ini, túwel:
«Qutadǵu bilig» qonǵan jurt.
Qıyırı -Shıǵıs, Qarakerim,
arqası-qarlı Sáwiriya,
shıyırı- Páreń jerleri,
qahanı — Attulǵa, Ullı Turk.
Bizler-bes tuwısqan
Áyyemgi Túrkstannıń Ullı Shınarı-
tamırı mıń ásirlik tariyx- Terekpiz,
Shejireniń qar kómgen Altay shıńları-
Bizler altın miyraspız, altın derekpiz.
Ózbek, qazaq, túrkmen hám aq qalpaq qırǵız,
qaraqalpaq-bizler jumırı bilekpiz.
Túrkiyler dúnyasında janǵan bes juldız,
Doslıq tuwısqanlıqqa baqqa -tirekpiz.
Tayǵaq keshiwlerde aǵayin-súyengen,
toyda da, azada da máńgi sherikpiz.
Shirege qarılǵan-sútke iylengen,
qálbimiz-aq biyday, shırmay shórekpiz.
Bizler-bes tuwısqan tulparlar jeldirip,
bul altın zamanǵa at basqan tireppiz,
Quyash, Ay hám Juldızlar aspanǵa kerek.
Aspanıw-záminge de Bizler kerekpiz!..
4
Bir tán bir jan-bir dil hám qanlarımız bir,
bir bawır bir ókpe, bizler — bir júrekpiz.
Bul erkin zamanda, dos, dáwranlardı súr,
biz Yapas áwladları-Ullı Túrikpiz.
Zámin tawdaǵı Ázim Súyin aytımları
Shóplerde shapshıp shalqayǵan,
6
taslardı túrtip taltaytǵan,
nishteri naydı qulatqan,
asaw atlardı sulaytqan,
túbi joq túnniń tilsimi,
quyashlı kúnniń zer sımı,
Shayanlarım!
Bul-men:
Ázim Súyin…
Taw bórisimen.
Bul shól bórisi:
Baxtiyar Genjemurat!
Bizlerge tiymeń…
Bizlerge tiymeń…
Qınınan shıqqan qılıshtay,
qız belin buwǵan qayıstay,
azıw-altın puwlımsań,
tilleri tilla suwımsań,
sultannan qalǵan qaǵanat,
dáwletmiseń tuwlımısaq,
amanat qalǵan sulıwımsań,
Jılanlarım!
Bul men:
7
Ázim Súyin…
Taw búrkitimen.
Bul shól búrkiti:
Baxtiyar Genjemuratı
Bizlerge tiymeń…
Bizlerge tiymeń…
Shayanlarım…
Jılanlarım…
Tuwısqanbız bizler.
Bir qáwim ruwdanbız bizler.
Bul seniń úyiń,
Bul meniń úyim-
dedi de, qara tastı dastanıp,
Uyqıǵa shúmdi shiyrin,
taw bórisi-taw búrkiti
shayır-
Ázim Súyin
Sen kelseń Nókiste hár kún toy
Búgin bir sırlasayıq, Rustambek dostım,
Táńirim dárgayında ekewimiz ǵana…
Qattı aǵar tolqınlı, qálbimiz lim-lim,
Biz bul úlkeniń misli qaǵanlarımız…
Názer sal: Qaraqalpaq — Qarshı shólleri
10
Usaydı bir atanıń balalarına.
Taxta menen Kastannıń seksewilleri —
Márt, ulıwma parıq joqdur aralarında.
Yakkatut awılında kisner bir duldul;
Ol shılbır-arqanların úzip ketejaq.
Tulparǵa keńlik, dala, erkinlik maqul;
Dárya, okeanlardı júzip ótedi…
Waqıt kimniń kimligin uqtırıp barar,
Tárezi ólshep berer ádil pállesin.
Genjemurat atamdı esletip turar
Rawshanbek atańnıń appaq sállesi.
Dana babalar sınshı, kóp nárse bilgen —
«Qoshqar bolar qozınıń mańlayı dóń bolar.»
Mańlayıńdı quyash erkelep súygen,
11
El-jurt súygen jigit sendey keń bolar…
Táńirim eliwge jáne eliw jas qossın,
Nókiste hár kún toy sen kelgende.
«Qarat taw qırǵawılı qanınan,» dostım,
Eliw márte simireyik eliw-eliwden…